Diety bogate w owoce i warzywa wiążą się z niższym ryzykiem chorób, takich jak choroby układu krążenia (CVD) i nowotwory. Uważa się, że związki dietetyczne, w tym polifenole obecne w pokarmach roślinnych, przyczyniają się do ich działania ochronnego. Jednak ze względu na fakt, że polifenole nie są bezwzględnym wymogiem w naszej diecie, a ich korzyści zdrowotne u ludzi są nadal przedmiotem dyskusji, obecnie nie ma oficjalnego zalecenia dietetycznego dotyczącego spożycia polifenoli.
Co to są polifenole?
Polifenole występują naturalnie w roślinach. W przeciwieństwie do witamin i minerałów, polifenole nie są niezbędnymi składnikami odżywczymi, co oznacza, że organizm ludzki nie potrzebuje ich do życia, ale mogą pełnić korzystne funkcje. Owoce i warzywa są źródłem polifenoli. Inne źródła to orzechy i nasiona, zioła, produkty kakaowe (np. gorzka czekolada), produkty pełnoziarniste, herbata i kawa oraz czerwone wino. Polifenole zostały docenione ze względu na ich właściwości przeciwutleniające, a ponieważ są one najbardziej rozpowszechnionymi substancjami o potencjale przeciwutleniającym w naszej diecie, ich aktywność biologiczna jest badana przez wielu badaczy.
Hipoteza antyoksydacyjna
Antyoksydanty dietetyczne mogą chronić organizm przed uszkodzeniami oksydacyjnymi, które z czasem mogą prowadzić do rozwoju chorób, takich jak rak czy CVD. Typowymi przeciwutleniaczami w diecie są witamina C, witamina E i karotenoidy, natomiast minerały, takie jak cynk czy selen, są kluczowymi składnikami enzymów antyoksydacyjnych w organizmie. Jednak wysokie dawki przeciwutleniaczy w postaci suplementów witaminowych i mineralnych nie wydają się dalej obniżać ryzyka CVD i raka.
Działanie antyoksydacyjne polifenoli badano głównie in vitro, czyli poza organizmem ludzkim. Poza tym udowodnienie, że polifenole działają również jako przeciwutleniacze w ludzkim ciele, nie jest łatwym zadaniem, ponieważ polifenole ulegają zmianom po spożyciu.
Polifenole a zdrowie
Wiele dowodów potwierdzających ochronne działanie polifenoli na CVD, raka i choroby neurodegeneracyjne pochodzi z badań in vitro z wykorzystaniem kultur komórek ludzkich i badań na zwierzętach. Trudno jednak ustalić ich znaczenie biologiczne i wpływ na zdrowie człowieka. Testowane dawki są często znacznie wyższe niż ilości spożywane w diecie danej osoby. Po spożyciu polifenole są metabolizowane i dlatego mogą nie występować w organizmie w postaciach, które zostały przetestowane w badaniach in vitro. Co więcej, ich obecność w płynach ustrojowych (osoczu) jest często bardzo niska.
Uważa się, że polifenole mogą wywierać działanie ochronne na serce na kilka sposobów. Mogą poprawiać funkcjonowanie wewnętrznej wyściółki naczyń krwionośnych, hamować agregację płytek krwi (zapobiegając powstawaniu zakrzepów krwi w tętnicach) i pozytywnie wpływać na poziom lipidów we krwi i wrażliwość na insulinę.
Dowody z dotychczasowych badań na ludziach są bardziej ograniczone i dlatego trudno jest wyciągnąć jednoznaczne wnioski. Co więcej, wiele badań dotyczących wpływu polifenoli na wyniki zdrowotne wykorzystuje żywność bogatą w polifenole zamiast izolowanych polifenoli. Dlatego trudno jest przypisać jakiekolwiek efekty stwierdzone konkretnie do polifenoli; skutki mogą być konsekwencją innych składników żywności.
Do tej pory Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, który naukowo ocenia oświadczenia zdrowotne dotyczące produktów spożywczych, odrzucił wszystkie oświadczenia dotyczące polifenoli z wyjątkiem oliwy z oliwek. Oliwa z oliwek (zawierająca co najmniej 5 mg hydroksytyrozolu – polifenolu – i jego pochodnych na 20 g oliwy z oliwek) może stwierdzić, że „polifenole oliwy z oliwek przyczyniają się do ochrony lipidów krwi przed stresem oksydacyjnym”. Korzystny efekt uzyskuje się przy dziennym spożyciu 20 g oliwy z oliwek.
Wniosek
Pokarmy roślinne i dieta bogata w rośliny mają udowodniony wpływ ochronny na CVD, nowotwory i inne choroby, a zatem są kluczowym składnikiem zdrowej i zbilansowanej diety. Wiele krajów europejskich zaleca dorosłym i dzieciom w wieku powyżej 1 roku spożywanie co najmniej 5 porcji owoców i warzyw oraz codzienne spożywanie produktów pełnoziarnistych. Badanie i izolowanie skutków działania polifenoli nie jest tak łatwym zadaniem i potrzebne są dalsze badania.
