Często zadawane pytania
1. Co to jest olej palmowy?
Olej palmowy to jadalny olej roślinny wytwarzany z miąższu owoców palm, który w temperaturze pokojowej jest stały. Miąższ mięsisty zawiera około 50% oleju. Surowy olej palmowy ma czerwony kolor ze względu na wysoką zawartość karotenoidów. W Europie olej palmowy jest zwykle sprzedawany i spożywany w postaci rafinowanej, tj. po wybieleniu i dezodoryzacji. Większość karotenoidów jest tracona podczas rafinacji. Nie należy go mylić z olejem z pestek palmy pozyskiwanym z pestek tego samego owocu lub olejem kokosowym pozyskiwanym z pestek palmy kokosowej.
Surowy olej palmowy zawiera „drobne” związki:witaminę E, fitosterole i związki fenolowe. Wszystkie oleje roślinne zawierają witaminę E w różnych ilościach i w różnych formach, ale olej palmowy charakteryzuje się tym, że zawiera głównie tokotrienole i tokoferole o wysokiej aktywności witaminy E. Proces rafinacji powoduje pewną utratę witaminy E.
2. Jakie produkty zawierają olej palmowy?
Około 80% produkowanego oleju palmowego jest wykorzystywane w przemyśle spożywczym na całym świecie. Można go znaleźć w szerokiej gamie produktów spożywczych, takich jak oleje spożywcze, margaryna, tłuszcze do pieczenia, ciastka, herbatniki, lody i różne inne rodzaje żywności.
3. Dlaczego używany jest olej palmowy?
Olej palmowy ma specyficzne właściwości funkcjonalne, które czynią go ważnym składnikiem w produkcji żywności. Przyczynia się do smaku, stabilności termicznej, odporności na utlenianie, tekstury i gładkości. Co ważne, olej palmowy praktycznie nie zawiera kwasów tłuszczowych trans. W ostatnich latach zastąpienie częściowo uwodornionych olejów roślinnych, źródła kwasów tłuszczowych trans, doprowadziło do zwiększonego stosowania oleju palmowego w celu obniżenia zawartości kwasów tłuszczowych trans w żywności. Żaden inny tłuszcz roślinny nie jest naturalnie stały w temperaturze pokojowej i zapewnia te same właściwości w wystarczającej ilości.
4. Ile oleju palmowego spożywamy i jakie są zalecenia?
Wydaje się, że nie istnieją żadne ogólnoeuropejskie dane na temat spożycia oleju palmowego. We Francji obecne spożycie oleju palmowego szacuje się na 5,5 g na osobę dziennie lub 2 kg na osobę rocznie (na podstawie danych o zanikaniu, tj. hipotetycznej równowagi między importem i eksportem gotowych produktów zawierających olej palmowy; rzeczywiste spożycie prawdopodobnie być niższy). Stanowi to około 6% całkowitego spożycia tłuszczu przez dorosłych Francuzów w wieku od 18 do 79 lat, co uważa się za niskie. Szacuje się, że spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych z oleju palmowego wynosi około 2,7 g na osobę dziennie. Dla porównania, osobie z dziennym zapotrzebowaniem energetycznym 2000 kilokalorii zaleca się nie przekraczać około 20 g tłuszczów nasyconych dziennie.
Doniesienia o niedawnym wzroście spożycia oleju palmowego są powiązane z wycofywaniem częściowo uwodornionych olejów roślinnych, które są źródłem niepożądanych tłuszczów trans (należy zauważyć, że w pełni uwodornione oleje nie zawierają żadnych tłuszczów trans).
5. Czy spożywanie oleju palmowego jest problemem zdrowotnym?
Nie ma żadnych problemów zdrowotnych związanych z olejem palmowym. Związek między odżywianiem a zdrowiem należy rozpatrywać w całej diecie, a nie w odniesieniu do pojedynczych produktów spożywczych. Przekroczenie zalecanego spożycia tłuszczów nasyconych – z dowolnego źródła – jest niepożądane.
Olej palmowy zawiera 50% tłuszczów nasyconych, co korzystnie wypada w porównaniu z zawartością innych tłuszczów nasyconych o podobnym zastosowaniu:kokosowy (92%), z ziaren palmowych (84%), masło (66%), masło kakaowe (62%) i łój (54%). Ponadto w produktach spożywczych olej palmowy jest często stosowany razem z innymi tłuszczami i olejami, które wspólnie decydują o składzie kwasów tłuszczowych i ostatecznie o wpływie na zdrowie. Wszystkie oleje i tłuszcze zawierają zarówno nasycone, jak i nienasycone kwasy tłuszczowe.
Jednocześnie stosowanie oleju palmowego w miejsce częściowo uwodornionych olejów roślinnych zmniejsza zawartość tłuszczów trans w produktach wytwarzanych z tych olejów. Zarówno tłuszcze nasycone, jak i trans mogą podnosić poziom cholesterolu LDL (złego). Jednak w przeciwieństwie do tłuszczów nasyconych, tłuszcze trans prowadzą również do spadku poziomu cholesterolu HDL (dobrego) i podnoszą poziom trójglicerydów we krwi, co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem choroby wieńcowej serca.
Ogólnie rzecz biorąc, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności zaleca, aby spożycie tłuszczów nasyconych i tłuszczów trans było jak najniższe.
6. Czy olej palmowy jest oznakowany na produktach spożywczych?
Wiele produktów spożywczych obecnie nie oznacza oleju palmowego. Od grudnia 2014 r. prawodawstwo europejskie (rozporządzenie (UE) nr 1169/2011) zobowiązuje do umieszczania na etykiecie wszystkich poszczególnych olejów występujących w żywności. Nie będzie wymagane żadne specjalne oznakowanie kwasów tłuszczowych trans. Jednak do 31 grudnia 2014 r. Komisja Europejska przedłoży raport na temat obecności kwasów tłuszczowych trans w żywności, aby zdecydować, czy wymagane są dalsze informacje na etykiecie, czy też ich stosowanie powinno być ograniczone.
7. Jak wypada produkcja oleju palmowego w porównaniu z innymi roślinami oleistymi?
Z hektara ziemi plony palmy olejowej mogą być nawet dziesięciokrotnie wyższe niż np. soi, rzepaku czy słonecznika. Ponadto uprawa palmy olejowej zajmuje 7% powierzchni rolnej przeznaczonej pod uprawy oleiste, czyli mniej niż udział przeznaczony na soję (61%), rzepak (18%) i słonecznik (14%). Jednak ze względu na wyjątkowe plony oleju dostarcza 39% światowej produkcji olejów roślinnych.
Palma olejowa jest uprawiana wyłącznie w wilgotnych regionach tropikalnych. Obecnie większość produkcji oleju palmowego pochodzi z dwóch krajów:Indonezji i Malezji. Te dwa kraje razem stanowią 87% światowych dostaw.
8. Skąd mam wiedzieć, że produkcja oleju palmowego jest zrównoważona?
Certyfikacja Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO) jest potwierdzeniem, że olej palmowy został wyprodukowany bez nadmiernej szkody dla środowiska lub społeczeństwa oraz że produkt jest identyfikowalny w całym łańcuchu dostaw. Plantatorzy muszą przestrzegać zasad i kryteriów RSPO, które obejmują prawa poprzednich właścicieli gruntów, społeczności lokalnych, pracowników i drobnych rolników, a także żadne nowe lasy pierwotne lub obszary o wysokiej wartości ochronnej nie zostały oczyszczone do produkcji oleju palmowego od listopada 2005 roku. RSPO to międzynarodowa wielostronna inicjatywa certyfikacji i promocji zrównoważonych praktyk związanych z olejem palmowym. RSPO zostało założone w 2004 roku, a certyfikowana palma zrównoważona jest dostępna na rynku od 2008 roku. Certyfikowano już 1,3 miliona hektarów powierzchni plantacji. Stanowi to około 10% uprawianej powierzchni.
Członkami RSPO są organizacje zajmujące się ochroną środowiska i ochroną przyrody, takie jak World Wide Fund for Nature (WWF), Global Environment Centre oraz Fauna and Flora International.
9. Jakie są społeczno-ekonomiczne konsekwencje produkcji oleju palmowego dla lokalnych społeczności?
Uprawa palmy olejowej może generować wysokie, stabilne przychody. Może stworzyć wiejską klasę średnią na kilka pokoleń. Niewiele tropikalnych materiałów pierwotnych było w stanie to zrobić do tej pory. W związku z tym na Sumatrze w Indonezji średni dochód w pełnym roku finansowym z plantacji palmy olejowej wynosi aż 2100 euro na hektar, w porównaniu z zaledwie 200 euro z plantacji ryżu. Odpowiada to odpowiedniej dziennej stawce 36 EUR w porównaniu do 1,7 EUR. Szacuje się, że 25 milionów Indonezyjczyków żyje pośrednio z eksploatacji palmy olejowej.
10. Czy olej palmowy w produktach spożywczych należy zastąpić innymi tłuszczami?
Z żywieniowego punktu widzenia nie zaleca się zastępowania oleju palmowego produktami spożywczymi. Jego wysoka zawartość w tłuszczach nasyconych uzasadnia ograniczenie jego spożycia, ale obecne poziomy spożycia oleju palmowego, jak sugerują dane z Francji (zob. raport FFAS), nie budzą szczególnego niepokoju. Zdrowa i zbilansowana dieta opiera się na różnorodności i umiarze.
Z perspektywy środowiskowej i społecznej ważniejsze byłoby skupienie się na zrównoważonej produkcji oleju palmowego. Zastąpienie oleju palmowego innymi olejami roślinnymi lub tłuszczami zwierzęcymi wymagałoby użycia większej ilości ziemi o równoważnym tonażu, co byłoby szkodliwe dla środowiska. Konsekwencje zakazu stosowania tego składnika miałyby negatywny wpływ na światowe zaopatrzenie w żywność.
Referencje
- Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności. Opinia naukowa w sprawie referencyjnych wartości żywieniowych tłuszczów, w tym nasyconych kwasów tłuszczowych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, kwasów tłuszczowych trans i cholesterolu. Dziennik EFSA 2010; 8(3):1461. doi:10.2903/j.efsa.2010.1461
- Fonds Français pour l’Alimentation et la Santé (FFAS), Scientific Status Report on Palm Oil (w języku angielskim) – załączniki
- ROZPORZĄDZENIE (UE) NR 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmieniające rozporządzenia (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady, oraz uchylająca dyrektywę Komisji 87/250/EWG, dyrektywę Rady 90/496/EWG, dyrektywę Komisji 1999/10/WE, dyrektywę 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektywy Komisji 2002/67/WE i 2008 r. /5/WE i rozporządzenie Komisji (WE) nr 608/2004.
- Arkusz informacyjny dotyczący oleju palmowego RSPO
